Το Σφράγισμα του Δεσπότη

Το «Σφράγισμα του Δεσπότη» (Master Impression) αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα και σήμα κατατεθέν των ανασκαφών στην αρχαιολογική περιοχή της πλατείας της Αγίας Αικατερίνης στο λόφο Καστέλι. Χρονολογείται την περίοδο 1450-1400 π.Χ. και φέρει μια μοναδική παράσταση στη μινωική τέχνη: ένα πολυώροφο κτιριακό συγκρότημα σε παραθαλάσσιο λόφο, ταυτόσημο με το λόφο του Καστελιού, στο οποίο ανακαλύφθηκε.Κέρατα καθοσιώσεως κοσμούν τις στήλες και στη μεσαία και ψηλότερη εικονίζεται ένας νεαρός άντρας σε δεσποτική θέση.

Μνημείο Πεσόντων Μάχης της Κρήτης (Γολγοθάς)

Αναπόσπαστο κομμάτι της νεότερης κρητικής ιστορίας, η περιοχή «Γολγοθάς» στην Αγιά, αποτελούσε τόπο εκτέλεσης πατριωτών από τους Γερμανούς κατακτητές. Οι εκτελέσεις γίνονταν σε δύο λαγκαδιές, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται ένας μικρός λόφος, 1.500 περίπου μέτρα μακριά από τα κτήρια των Φυλακών. Συνολικά, από τον Μάιο του 1941 μέχρι τον Μάιο του 1945, εκτελέστηκαν πάνω από διακόσια άτομα.

Σύμβολο του μαρτυρικού αυτού χώρου είναι ο περίφημος «στύλος της Αγιάς», ένας κορμός πάνω στον οποίο έδεναν τους προς εκτέλεση αγωνιστές, ο οποίος σήμερα φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης. Τα νεότερα χρόνια κατασκευάστηκε ένα λιτό μνημείο στην περιοχή αυτή για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

Ο Φιλολογικός Σύλλογος Χρυσόστομος

Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Χρυσόστομος» είναι το αρχαιότερο πνευματικό και πολιτιστικό Σωματείο όχι μόνο της πόλης των Χανίων, αλλά και όλης της Κρήτης. Ιδρύθηκε το 1899 και αρχικά δραστηριοποιούνταν σε θέματα ευρύτερου κοινωνικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Όταν η μέριμνα αυτή περιήλθε στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Κράτους, ο Σύλλογος επικεντρώθηκε στον πνευματικό και πολιτιστικό κυρίως τομέα. Η συμβολή του Συλλόγου στην πνευματική, κοινωνική και γενικά πολιτιστική κίνηση της πόλης ήταν και είναι σημαντική.

Ο Σύλλογος είναι ιστορικά συνδεδεμένος με τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας (1898 – 1913). Το κτίριο που στεγάζεται ο «Χρυσόστομος» βρίσκεται στην οδό Χάληδων, σχεδόν απέναντι από τη Δημοτική Πινακοθήκη κι αποτελεί τυπικό δείγμα του ρεύματος του νεοκλασικισμού στην Κρήτη. Στο θαυμάσιο και ανακαινισμένο χώρο του πραγματοποιούνται διαλέξεις, τιμητικές εκδηλώσεις για επιφανείς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, μουσικές εκδηλώσεις και εικαστικές εκθέσεις.

«Ο Χρυσόστομος» συνδέεται στενά με τον θεσμό των Κρητολογικών Συνεδρίων, της σημαντικότερης διεθνούς επιστημονικής διοργάνωσης στην Κρήτη που αφορά στον τομέα των κρητολογικών σπουδών. Διεξάγεται κάθε πέντε χρόνια και σε διαφορετικό νομό του νησιού, συγκεντρώνει δε πολύ μεγάλο αριθμό επιστημόνων από όλο τον κόσμο που ξεπερνά τους 700. Στα Χανιά είχαν διεξαχθεί στο παρελθόν το Β΄ και το ΣΤ΄ Κρητολογικό Συνέδριο, το 1966 και το 1986. Σύμφωνα με την απόφαση της Ολομέλειας του Θ΄ Συνεδρίου, στην Ελούντα το 2001, ανατέθηκε στον «Χρυσόστομο» η διοργάνωση του επόμενου Συνεδρίου, του Ι΄, που πραγματοποιήθηκε ξανά στα Χανιά το φθινόπωρο του 2006, μετά από είκοσι χρόνια.

Ιερός Ναός της Αγίας Μαγδαληνής

Η εκκλησία της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, ο λεγόμενος «ηγεμονικός ναός», κτίστηκε όταν ο Ύπατος Αρμοστής Κρήτης Πρίγκιπας Γεώργιος προσέφερε στις αρχές του 1901 δέκα χιλιάδες ρούβλια και τα σχέδια για την ανέγερση μιας εκκλησίας, σε ανάμνηση της διαμονής στα Χανιά της αδελφής του Μαρίας, συζύγου του Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας Γεωργίου.

Ο Αρμοστής κατέθεσε τα χρήματα στην Τράπεζα Κρήτης και τα σχέδια, που είχαν εκπονηθεί στη Ρωσία, παραδόθηκαν στο διευθυντή των Δημοσίων Έργων Παντζείρη για να τα μελετήσει. Πρόκειται για ιδιόρρυθμο αρχιτεκτονικό τύπο ναού με ευρυγώνια αίθουσα που καταλήγει σε διακοσμητικό τρούλο ρωσικής μορφής και περιβάλλεται από περιμετρική στοά. Τελικά, αποφασίστηκε η νέα εκκλησία, δυναμικότητας 80 ατόμων, ν’ ανεγερθεί απέναντι από τα Ανάκτορα και σ’ αυτή να λειτουργεί ορθόδοξος ιερέας. Την επίβλεψη για την εκτέλεση του έργου και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Χρήστος Τσολίνας. Στις 6 του Γενάρη του 1903 τελέσθηκαν τα εγκαίνια σε πολύ στενό κύκλο με παρουσία της βασίλισσας Όλγας της Ελλάδος, του Μητροπολίτη Κρήτης Ευγένιου και του Πρίγκιπα Γεώργιου, του υπασπιστή του πρίγκιπα Λεμπέση και του ιδιαιτέρου γραμματέα Παπαδιαμαντόπουλου και της συζύγου του.

Ο Πρίγκιπας, μετά την αναχώρηση του από την Κρήτη, τον Μάιο του 1909, προσέφερε το ναό στο Δήμο Χανίων και στη Χαλέπα, σε ανάμνηση των ημερών που πέρασε στην Κρήτη και της αγάπης με την οποία τον περιέβαλε η κοινότητα της Χαλέπας.

Το Σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου

Η έκταση που είναι κτισμένο το σπίτι της οικογένειας Βενιζέλου στην ομώνυμη πλατεία της Χαλέπας αγοράστηκε από τον Κυριάκο Βενιζέλο το 1876. Από επιστολή του Λευτέρη Βενιζέλου στον πατέρα του στις 13 Γενάρη του 1879 συμπεραίνεται ότι η κατασκευή του σπιτιού τελείωσε περίπου στα 1880 και φιλοξένησε στη μεγάλη σάλα του το νεκρό του ιδιοκτήτη το 1883.

Η μορφολογία του σπιτιού του Βενιζέλου, στον τύπο της βίλας με τη δυτικής προέλευσης στέγη και τις άλλες κατασκευαστικές λεπτομέρειες, απαντάται και σε άλλα σπίτια της Χαλέπας που βρίσκονται κοντά και κτίστηκαν λίγο νωρίτερα, δηλαδή στα σπίτια του μηχανικού Λεωνίδα Λυγκούνη, στενού φίλου του Κυριάκου Βενιζέλου. Το δίπατο σπίτι είχε τους βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο, τα υπνοδωμάτια και τη μεγάλη αίθουσα υποδοχής στον όροφο. Κήπος, φυτεμένος με διάφορα δέντρα, αμπέλι, ελιές και ένα μικρό σπιτάκι, περιβάλλει το κτίσμα, που προστατεύεται από ξύλινο φράκτη. Μετά το θάνατο του Κυριάκου Βενιζέλου, το σπίτι στέγασε το γιο του Ελευθέριο και την οικογένεια του και από κει βγήκε νεκρή η γυναίκα του τελευταίου, Μαρία, στις 11 Νοεμβρίου 1894.

Μετά την αλματώδη άνοδο του Βενιζέλου στο πολιτικό στερέωμα στην Κρήτη και την Ελλάδα και την αναχώρηση του για την Αθήνα, το σπίτι νοικιάζεται σε διάφορα πρόσωπα (Ρώσοι αξιωματικοί, Λουμπάνσκυ, Πλουμιδάκης, γραφείο Κυριάκου Κ. Μητσοτάκη) μέχρι το 1927. Τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατεβαίνει στην Κρήτη για να ασχοληθεί προσωπικά με την ριζική ανακαίνιση του πατρικού του σπιτιού και να υποδεχτεί την Έλενα Βενιζέλου, τη δεύτερη σύζυγό του. Γι’ αυτό στην αρχή έμενε στο σπίτι του ανιψιού του Κυριάκου Κ. Μητσοτάκη, τη γνωστή Γαλαρία. Όταν επισκευάστηκε το μικρό σπιτάκι του κήπου, μετακόμισε σε αυτό για να επιβλέπει ο ίδιος τις εργασίες ανακαίνισης και επισκευής, με τη βοήθεια του μηχανικού Σταυρίδη και με εργολάβο τον κουμπάρο του Κων. Λυγιδάκη. Η σημερινή μορφή του σπιτιού είναι μετά τις μετατροπές που έκανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μεταφέροντας τους χώρους υποδοχής στο ισόγειο και αφήνοντας τα υπνοδωμάτια στον όροφο.

Σήμερα στεγάζει το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος».

Το Παλάτι

Το Παλάτι βρίσκεται στη Χαλέπα, δίπλα ακριβώς στο σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου. Οικοδομήθηκε γύρω στα 1882 στον τύπο της βίλας και αποτελεί κλασικό παράδειγμα αρχοντικού της εποχής που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και συμμετρία. Το 1898, με την κήρυξη της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, ως το πιο κατάλληλο κτίσμα, χρησιμοποιήθηκε για κατοικία του Ύπατου Αρμοστή Πρίγκιπα Γεωργίου και γι’ αυτό ακούγεται από τότε ως «Το Παλάτι».

Μετά την αποχώρηση του Πρίγκιπα Γεωργίου το 1906, ήταν η κατοικία του επόμενου Ύπατου Αρμοστή Αλέξανδρου Ζαΐμη, ο οποίος και επέφερε πολλές αλλαγές τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του κτιρίου. Αργότερα, έμεναν εκεί και οι εκάστοτε Γενικοί Διοικητές Κρήτης. Από το 1940 έως το 1957 στέγασε το στρατιωτικό νοσοκομείο, ενώ κατά την Κατοχή επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως Στρατηγείο από τους Γερμανούς.

Η Χαλέπα

Στα μέσα του 19^ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται το χωριό της Χαλέπας στα ανατολικά της πόλης, έξω από τα όρια των οχυρώσεων. Η περιοχή απέκτησε διακεκριμένη θέση στην ιστορία της Κρήτης με την περίφημη «Σύμβαση της Χαλέπας», που υπεγράφη τον Οκτώβριο του 1878 μεταξύ Οθωμανών και Κρητών και είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση περιορισμένου αυτόνομου πολιτεύματος στο Νησί.

Η οδός Χαλέπας, ο κύριος δρόμος έξω από τα τείχη, σημερινή οδός Ελ. Βενιζέλου, ξεκινούσε προς τ’ ανατολικά των Χανίων κι ήταν δρόμος περιποιημένος και δενδροφυτεμένος με γαλάζιες ακακίες από τα αγροκήπια της Γεωργικής Εταιρείας Γεωργιουπόλεως. Κατέληγε στο πλούσιο αυτό αριστοκρατικό προάστιο και θέρετρο των εύπορων Χανιωτών, τη Χαλέπα, που ήταν σαν ένα μικρό παράρτημα της Ευρώπης.

Στη Χαλέπα υπήρχαν κτίρια πολυτελή κι όμορφα, καθώς και τα προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Κι ακόμη η σχολή του Σαν Ζοζέφ, όπου οι καλόγριες δίδασκαν στα πλουσιοκόριτσα Γαλλικά και καλή συμπεριφορά, αλλά και η κομψότατη εκκλησούλα της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής μέσα στους ανθισμένους κήπους.

Εδώ ήταν επίσης και η κατοικία του Υπατου Αρμοστή, ο οποίος, στις αρχές του αιώνα, ήλθε σε σύγκρουση με τον Βενιζέλο και τον απέλυσε από Σύμβουλο της Δικαιοσύνης τον Μάρτιο του 1901. Μετά το Κίνημα του Θερίσου το 1905, στο οποίο ως γνωστόν πρωτοστάτησε ο Βενιζέλος, ο Πρίγκηπας Γεώργιος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το 1906 κάποια νύχτα την Κρήτη, από την ακτή των Ταμπακαριών.

Σε παλιά εφημερίδα αναφέρεται: «Ο περίπατος προς την Χαλέπαν ό,τι τερπνόν. Εδώ νεότευκτα και κηποκόσμητα μέγαρα, με προαύλιον την απέραντον θάλασσαν. Εδώ και το κομψόν ανάκτορον του πρίγκηπος. Κατάκλειστον. Ισως κάποιος κηπουρός πατεί κάποτε το πόδι του εις το περιβόλι για να περιποιείται τις πορτοκαλλιές και μερικά άνθη.

Παραπλεύρως, συνορευόμενον σχεδόν, το σπίτι του Βενιζέλου. Σιωπούν σκυθρωπά απέναντι αλλήλων. Μάτην η σελήνη χύνει επάνωθεν το μειλίχιον φέγγος της. Από μικρόν ύψωμα η ιδία δείχνει την έρημον ακτήν, όπου με νυκτοφάναρο εφώτιζεν ένας ηγεμών την αποβάθραν της εξορίας του… Η Χαλέπα, ευρωπαϊκότατη με όλα τα προσόντα, ευρωπαϊκά σπίτια, ευρωπαϊκά προξενεία, ευρωπαϊκάς λέσχας και ευρωπαϊκάς βίλλας. Ο,τι μπορούσε κανείς να επιθυμήση δια μίαν ιδεώδη διαμονήν, το ευρίσκει εις την Χαλέπαν, πρασινάδα και ακρογιαλιάν. Η πρώτη κυριαρχεί γύρω γύρω εις τα χαριτωμένα σπίτια. Η δευτέρα εκδηλούται με τον θόρυβον των κυμάτων της και με το νανούρισμα των φλοίσβων της. Μακάριος ανήρ, ο εν Κρήτη διαμένων και εν Χαλέπα καθήμενος…».

Βίλα Μανούσου Κούνδουρου

Η διώροφη αυτή μονοκατοικία οικοδομήθηκε το 1909 σε σχέδια και επίβλεψη του Μιχάλη Σαββάκη και βρίσκεται στο τέλος της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου, ακριβώς πάνω από τη θάλασσα. Τον ήρεμο σχεδόν κυβικό όγκο του σπιτιού σπάζει ο βορεινός μικρός εξώστης και το φάρδεμα προς τα δυτικά της κάτοψης που τονίζει η ανάλαφρη βορειοδυτική απόληξη του στηθαίου στη στέγη, ίχνη του σχεδόν πάντα απαραίτητου πύργου του Σαββάκη.

Η διάταξη στην κάτοψη είναι χαρακτηριστική, σχεδόν όπως σε όλα τα σπίτια – γραφεία των βουλευτών που σχεδίασε ο Σαββάκης, με τη δεύτερη είσοδο για την ελεύθερη διακίνηση των ανθρώπων του σπιτιού, τους χώρους υποδοχής και το γραφείο στο ισόγειο, και τους ιδιαίτερους χώρους στον όροφο. Στην πρόσοψη, χαρακτηριστικά κτισμένος είναι ο κεντρικός άξονας της εισόδου και του εξώστη με κολόνες και αέτωμα που απολήγει σε λεοντοκεφαλές, αλλά και πελεκητές σκαλισμένες καντονάδες από λευκό πωρόλιθο. Τα σχέδια των πέτρινων σκαλισμάτων που περιβάλλουν τον κύκλο με την ημερομηνία ανέγερσης του σπιτιού προδίδουν την επίδραση της Δύσης στον Μιχάλη Σαββάκη.

Τα εξωτερικά τριπτά επιχρίσματα με τις ίσιες σκούρες γραμμές έχουν ένα ζεστό χρωματικό τόνο ανάμεσα στην ώχρα και το κεραμιδί. Οι αυλόθυρες είναι από τις ωραιότερες στην πόλη με σύνθετα πλεκτά κιγκλιδώματα, ενώ υπάρχει ελεύθερος χώρος γύρω από το σπίτι με τα απαραίτητα φοινικοειδή.

Το Δεσποτικό

Κτίσθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από τον μηχανικό Μιχάλη Σαββάκη, το κτίσμα αυτό αρχικά λειτούργησε ως σπίτι και γραφείο του μηχανικού. Οι σχεδιασμός και η επίβλεψη του έγιναν από τον ίδιο το Μιχάλη Σαββάκη.

Το κτίριο, σχεδιασμένο στον τύπο της βίλας και σε τρία επίπεδα, είναι επηρεασμένο από ξένα πρότυπα, κρατώντας τη μορφή ενός πύργου. Περιβάλλεται από κήπο με φοινικοειδή δέντρα. Το 1917, πούλησε στη μοναστηριακή επιτροπή και από τότε χρησιμοποιείται ως κατοικία του Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου.

Παρά τις πολλές καταστροφές που υπέστη κατά τη διάρκεια του χρόνου, συμπεριλαμβανομένων των βομβαρδισμών κατά τη διάρκεια του τελευταίου πολέμου, το κτίριο διατηρεί την αρχιτεκτονική του ιδιαιτερότητα και παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτήρια της πόλης.

Οδός Ανδρέα Παπανδρέου (πρώην Δημοκρατίας)

Η οδός Ανδρέα Παπανδρέου (πρώην Δημοκρατίας) εκτείνεται και ξεκινά από από την Πλατεία της Δημοτικής Αγοράς, έως την Πλατεία Ελευθερίας κοντά στο Διοικητικό και Δικαστικό Μέγαρο. Στη διαδρομή της συναντά το Δημοτικό Κήπο και το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας, περιβάλλεται από νεοκλασικά και μοντέρνα κτίρια, και αποτελεί έναν ζωηρό και πολυσύχναστο εμπορικό δρόμο με υψηλής ποιότητας καταστήματα ρούχων και άλλα προϊόντα, προσφέροντας ελκυστικές επιλογές αγορών για κατοίκους και επισκέπτες των Χανίων.

Οδός Τζανακάκη

Η οδός Τζανακάκη ξεκινά από τη δυτική πλευρά της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και καταλήγει στο Δημοτικό Κήπο Χανίων. Είναι ένας πολυσύχναστος δρόμος που διακρίνεται για τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του από τους 19ο και 20ο αιώνα. Στη διαδρομή του εντυπωσιάζουν νεοκλασικά κτίρια, όπως το μέγαρο Παπαδοπέτρου και το κτίριο του ΟΑΕΔ, καθώς και πιο σύγχρονες κατασκευές, όπως το κτίριο του ΟΤΕ και των Οικονομικών Υπηρεσιών.

Ο δρόμος ξεκινά απέναντι από τη Δημοτική Αγορά, με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος στη γωνία αριστερά. Καθώς ανηφορίζουμε στην οδό Τζανακάκη, συναντούμε αριστερά το μέγαρο των Οικονομικών Υπηρεσιών του νομού και το τηλεπικοινωνιακό κέντρο ΟΤΕ. Λίγο πιο ψηλά στα αριστερά, βρίσκεται ο Δημοτικός Κήπος των Χανίων, με καφενείο στη σκιά των δέντρων και θέα στα ζώα και τον θερινό κινηματογράφο. Απέναντι από τις εισόδους του Κήπου, ξεχωρίζει ο πολυκινηματογράφος «Ελληνίς».

Οδός Ηρώων Πολυτεχνείου

Η οδός Ηρώων Πολυτεχνείου ξεκινάει ακριβώς μπροστά από το Διοικητικό – Δικαστικό Μέγαρο και είναι ένας ευχάριστος δρόμος για περίπατο προς τη θάλασσα στην οποία και καταλήγει. Αν σταθεί κάποιος στην κατάληξή του, αντικρίζει ένα ευθύ δρόμο, που στο νότιο άκρο του έχει σαν φόντο το Διοικητικό – Δικαστικό Μέγαρο, τον Ιερό Ναό Πέτρου και Παύλου και τα χιονισμένα Λευκά Όρη.

Παρά το γεγονός ότι τα νεοκλασικά και παλαιότερα κτήρια έχουν δώσει τη θέση τους σε μοντέρνες πολυκατοικίες, η κατοικημένη περιοχή της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου (άλλοτε περιοχή «Μπόλαρη»), δίνει μια ευχάριστη εικόνα της ζωής στα Χανιά, όπως ήταν πάντοτε ένας ιδανικός τόπος διαβίωσης.

Από την οδό Ηρώων Πολυτεχνείου δε λείπουν τα χαριτωμένα καφενεία κι εστιατόρια. Λίγο πριν το τέλος του δρόμου, στα δεξιά βρίσκεται το νεοκλασικό κτήριο των Υγειονομικών Υπηρεσιών του νομού και ο κινηματογράφος «Αττικόν».

Η Δημοτική Αγορά Χανίων

Η Δημοτική Αγορά Χανίων, το τεράστιο κτίσμα των 4.000 τ.μ., σε περιβάλλοντα χώρο 17.200 τ.μ., είναι η «καρδιά» της πόλης. Kτίσμα πρωτότυπο και μελετημένο, αποτελεί όχι μόνο κέντρο μεγάλης επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά και μια χειροπιαστή εικόνα της ιδέας της Αγοράς της Αρχαίας Ελλάδας.

Στις 13/6/1908 συζητείται σε ολομέλεια του Δημοτικού Συμβουλίου το θέμα ανέγερσης Δημοτικής Αγοράς. Το Δημοτικό Συμβούλιο ψηφίζει την πρόταση, που ήταν σε άμεση συνάρτηση και με άλλα έργα ανάπλασης και εξωραϊσμού της πόλης. Στις 8/8/1908 η αρμόδια για την Αγορά επιτροπή ανακοινώνει στο Συμβούλιο το οριστικό σχέδιο του κτιρίου, τις προτάσεις για σχετικές εργασίες (κατάρριψη του φρουρίου, επιχωμάτωση της τάφρου, αποζημίωση ιδιοκτητών, κατασκευή υποστέγων, κ.λ.π.) καθώς και τον προϋπολογισμό εξόδων του έργου (320.000 δρχ.). Τον Φεβρουάριο του 1909 ο μηχανικός Κ. Δρανδάκης τελειοποιεί τα σχέδια της Αγοράς και συμπληρώνεται έτσι ο σχετικός φάκελος που είχε αρχίσει να καταρτίζει παλαιότερα ο μηχανικός Μιχ. Σαββάκης. Στις 7/12/1910 η Τράπεζα Κρήτης εγκρίνει την παροχή δανείου 300.000 δρχ. με υποθήκη το ίδιο το κτίσμα και τα μελλοντικά ενοίκια των καταστημάτων και στις 23/12/1910 γίνεται δημοπρασία για την εκτέλεση του έργου.

Η θεμελίωση πραγματοποιείται ανεπίσημα από το Δήμαρχο Εμμ. Μουντάκη την 14/8/1911 και το έργο ξεκινά άμεσα. Το δεύτερο εξάμηνο του 1913 αποπερατώνεται το κυρίως έργο και η Αγορά αρχίζει ανεπίσημα να λειτουργεί από την 1/11/1913. Τα επίσημα εγκαίνιά της έγιναν από τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελευθέριο Βενιζέλο στις 4 Δεκεμβρίου 1913, τρείς μέρες δηλαδή μετά την επίσημη τελετή της ΄Ενωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.

Καταρτίσθηκε ο κανονισμός λειτουργίας της Αγοράς και συγκροτήθηκε ο σύλλογος «Νέα Αγορά Χανίων» από τους καταστηματάρχες. Οι χώροι εξωτερικά απαλλοτριώθηκαν και διαμορφώθηκαν διαφορετικά, ενώ έγιναν κι άλλα παραπλήσια έργα. Κατά κύριο λόγο, στο ανατολικό και δυτικό τμήμα στεγάζονταν κρεοπωλεία, στο άκρο της δυτικής στοάς, τα ιχθυοπωλεία και στο βόρειο και νότιο τα οπωρολαχανοπωλεία. Ελάχιστες μέρες πριν από τη Μάχη της Κρήτης, τον Μάιο του 1941, αποπερατώθηκε και το αντιαεροπορικό καταφύγιο στη νοτιοανατολική πλευρά της Αγοράς. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής και παρά τη δυναμική αντίδραση του τότε Δημάρχου Ν. Σκουλά, οι Γερμανοί κατέλαβαν όλη την εγκάρσια στοά, την απομόνωσαν και τη χρησιμοποίησαν για τις ανάγκες του στρατού κατοχής.

Το 1980, η Δημοτική Αγορά Χανίων χαρακτηρίσθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο μνημείο.

Τα Ενετικά Τείχη

Στα 1252 η πόλη και ο νομός είχε μοιραστεί σε 90 «καβαλαρίες», οι οποίες δόθηκαν στους Ενετούς αποίκους με τη ρητή υποχρέωση να ξαναχτίσουν την πόλη των Χανίων. Αυτοί επισκεύασαν το τείχος του Καστελίου και οργάνωσαν πολεοδομικά την πόλη μέσα στα όριά του. Μέσα στον οχυρωματικό περίβολο που επισκευάσθηκε, οικοδομήθηκε μια νέα πόλη με σύγχρονο ρυμοτομικό σχέδιο. Μέσα στη νέα αυτή πόλη χτίσθηκαν ή επισκευάσθηκαν ναοί, μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια σύμφωνα με τις τάσεις του Βενετσιάνικου Μανιερισμού.

Τα Χανιά εξελίσσονται σε δεύτερη πόλη του «Βασιλείου της Κρήτης», είναι έδρα Ρέκτορα και Λατίνου Επισκόπου. Η πόλη και το λιμάνι της αποτελούν το κέντρο μιας πλούσιας γεωργικής περιοχής με οικονομικές και πολιτιστικές διασυνδέσεις με την Βενετία. Η εξέλιξη της πολεμικής τέχνης με την ανακάλυψη της πυρίτιδας και η εξάπλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου ήταν οι κύριοι λόγοι που ανάγκασαν τους Ενετούς να προχωρήσουν σε νέα οχυρωματικά έργα στην πόλη των Χανίων, αλλά και σε κοντινά στρατηγικά σημεία με αυτήν.

Σταδιακά η πόλη επεκτεινόταν και έξω από το παλιό φρούριο, ώστε θεωρήθηκε αναγκαία η νέα και σύγχρονη οχύρωσή της. Έτσι, στα μέσα του 16^ουαιώνα η πόλη οχυρώθηκε για μια ακόμη φορά σε σχέδια και επίβλεψη (από το 1538) του διάσημου στα οχυρωματικά έργα Βερονέζου Μichele Sanmichielli με σύγχρονα τείχη και τάφρο – που όμως δεν γέμισε ποτέ με νερό. Στο τείχος δόθηκε ορθογώνιο σχήμα, παράλληλο προς τη θάλασσα και κάθε μια από τις τέσσερις γωνίες του ενισχύθηκε με ένα καρδιόσχημο προμαχώνα. Τα τείχη με την τάφρο περιελάμβαναν και το λιμάνι και ήταν κτισμένα με τις πιο σύγχρονες για την εποχή αντιλήψεις της οχυρωματικής τεχνικής. Οι οχυρώσεις των Χανίων έγιναν κυρίως από τοπικούς πόρους και με υποχρεωτικές αγγαρείες των χωρικών.

Υπήρχαν τρεις πύλες στα τείχη. Μια στα ανατολικά, η πύλη της Άμμου (Porta Sabbionara) στο Κουμ-Καπί, που είχε ονομασθεί έτσι από το αμμώδες έδαφος της περιοχής. Το «πορτάκι», μια μικρή πύλη στον προμαχώνα San Salvatore, στο τέλος της σημερινής οδού Θεοτοκοπούλου, που εξυπηρετούσε τη στρατιωτική Υπηρεσία, αλλά και τους Εβραίους που έμεναν στη συνοικία της Οβριακής. Η κεντρική πύλη στα νότια του τείχους ήταν η Porta Retimiota, (πύλη του φρουρίου), μια που από εκεί άρχιζε ο δρόμος για το Ρέθυμνο. Αργότερα ονομάσθηκε Καλέ-Καπισί και άνοιγε με την ανατολή του ηλίου και κλειδωνόταν με τη δύση του.

Στα μεταγενέστερα χρόνια η πόλη ασφυκτιά μέσα στα τείχη, ενώ μια νέα πολιτεία αρχίζει να σχηματίζεται και να αναπτύσσεται απ’ έξω. Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας η ανάγκη ένωσης των δύο τμημάτων της πόλης φέρνει τις κατεδαφίσεις τμημάτων των τειχών και τη δημιουργία ρηγμάτων στο Κρύο Βρυσάλι, στο Καλέ-Καπισί και στα ανατολικά της Piatta Forma, προς το κτίριο του σημερινού 1^ου Γυμνασίου.

Η πόλη των Χανίων στις αρχές του 20^ου αιώνα «μη δυναμένη να αναπτυχθή εντός του στενού χώρου του φρουρίου έχει στενάς οδούς και σκολιάς. Αλλά δια της κατεδαφίσεως μέρους του τείχους εύρεν ελευθέραν διέξοδον εις τα πέριξ, όπου πολλαί οικοδομαί ανεγείρονται επί κανονικωτέρου σχεδίου. Η πόλις Χανία περιβαλλομένη υπό τειχών ανεγερθέντων υπό των Ενετών τω 1252, ων μέρος εκρημνίσθη ήδη υπό της Αυτονόμου Κρητικής Πολιτείας…». Τα τείχη συνέχισαν να κατεδαφίζονται, ενώ οι τάφροι χρησιμοποιήθηκαν για την καλλιέργεια λαχανικών για τις διατροφικές ανάγκες της πόλης.

Τμήματα των τειχών σώζονται ακόμα στις μέρες μας, ενώ τελευταία επιχειρείται η αναστήλωση και ανάδειξή τους, έτσι ώστε να εμφανιστεί και πάλι ο πολεοδομικός ιστός τους στην καρδιά της πόλης.

Ψηφιδωτή παράσταση Ποσειδώνα και Αμυμώνης

Δάπεδο ιδιωτικής κατοικίας στα Νέα Καταστήματα που παρίστανε τον αρχαίο θεό Ποσειδώνα, προστάτη της θάλασσας, να απελευθερώνει τη Νύμφη Αμυμώνη, κόρη του βασιλιά του Άργους Δαναού, από τα χέρια Σατύρου (μέσα 3ου μ.Χ. αιώνα). Σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ